STRONA W BUDOWIE
MATERIAŁY űRÓDŁOWE DO DZIEJÓW CHRZEŚCIJAŃSKIEGO TOWARZYSTWA RZEMIEŚLNIKÓW I PRZEMYSŁOWCÓW POLSKLICH WE WŁOCŁAWKU.
Historia Chrześcijańskiego Towarzystwa Rzemieślników i Przemysłowców Polskich we Włocławku rozpoczyna się oficjalnie 12 XI 1905 r., kiedy to po wydaniu 30 października tr. przez cara Mikołaja II manifestu z obietnica konstytucji, ks. Józef Mańkiewicz założył Chrześcijańskie Stowarzyszenie rzemieślników i Przemysłowców Polskich pw. św. Józefa. Należy jednak podkreślić, że wydawane materiały źródłowe pozwalają stwierdzić, że początkowe działania mające na celu powołanie organizacji skupiającej chrześcijańskich rzemieślników i kupców odbywały się bez jego udziału, ponieważ przebył on z Kalisza do Włocławka pod koniec 1902 r., kiedy działania w tym kierunku zostały już podjęte. W składzie jego komitetu założycielskiego i wśród członków dominowali rzemieślnicy, właściciele małych i średnich zakładów,, wykwalifikowani pracownicy fabryk, ale nie brakowało też właścicieli dużych fabryk, jak Leon i Wincenty Bojańczykowie. Początkowo działało ono półlegalnie, ponieważ dopiero 17 III 1906 r. wydane zostały przez władze rosyjskie tymczasowe przepisy o stowarzyszeniach. W czerwcu tr. stowarzyszenia zostały zalegalizowane przez Warszawski Urząd Gubernialny do spraw Stowarzyszeń, co pozwoliło na podjecie legalnej działalności. Od 1907 r. stowarzyszenie występowało pod nazwą Chrześcijańskie Towarzystwo Rzemieślników i Przemysłowców Polskich, a następnie Towarzystwo Chrześcijańskich Rzemieślników i Przemysłowców Polskich i ponownie (od 1920 r.) jako Chrześcijańskie Towarzystwo Rzemieślników i Przemysłowców Polskich. Do podstawowych celów Towarzystwa należało oprócz obrony i rozwoju chrześcijańskiego (polskiego) stanu posiadania, ochrony interesów zrzeszonych członków, także rozbudzenie polskiej świadomości narodowej i działalności kulturalno-oświatowa, m. in. zakładanie szkół dokształcających, bibliotek, czytelni, chórów, i amatorskich zespołów teatralnych. W programie działania wyraźnie widoczne są wpływy Narodowej Demokracji, która podkreśla konieczność wykorzystania wszelkich możliwości i formy legalnej działalności do rozbudowy uczuć patriotycznych o zabarwieniu nacjonalistycznym, ale również szerzenia haseł solidarystycznych. Program ten jednak ewoluował w kierunku chrześcijańsko-demokratycznym w okresie międzywojennym. Materiały źródłowe do dziejów Towarzystwa zawarte są w "Księdze Jubileuszowej Zgromadzeń Cechowych 1816-1916", przechowywanej w archiwum Izby Pamięci przy włocławskim Cechu Rzemiosł Różnych, której założycielem był Ryszard Sobczak. Tytuł "Księgi..." jest mylący, ponieważ zawiera ona historie Towarzystwa w latach 1901-1930. Jest rękopisem, który powstał w okresie przygotowania do uroczystości jubileuszowych 25-lecia istnienia Towarzystwa. Pisany jest jednym charakterem pisma i zapewne jest to dla lat wcześniejszych fragment nie zachowanej kroniki lub wypisy z również nieznanych protokołów z walnych zebrań członków. Uwaga ta jednak niczym nie umniejsza wartości tekstu, a jego analiza porównawcza z innymi źródłami potwierdza jego wartość i rzetelność faktograficzną. W publikowanym poniżej tekście źródłowym zachowane zostały oryginalny język i pisownia, a ingerencja wydawców ograniczyła się do rozwinięcia skrótów i korekt w nazwiskach, tak aby w całości zachować jego wartość. Został ponadto uzupełniony o przepisy mające ułatwić jego weryfikację przez czytelnika. Do tekstu historii Towarzystwa dołączono listę członków z 1912 r. oraz protokoły z prac zarządu, pozwalające określić jego skład członków i zasięg oddziaływania. Lista i protokoły są również przechowywane w wymienionym archiwum. Są to ważne źródła do dziejów życia gospodarczego, politycznego i społecznego Włocławka i powiatu włocławskiego, pozwalające na znaczne wzbogacenie stanu wiedzy historii miasta w wieku XX.
Rok 1901 - 1905
 Fotografia pierwszego zarządu Towarzystwa 1905 r.
Inicjatorem i założycielem Chrześcijańskiego Towarzystwa Rzemieślników i Przemysłowców Polskich we Włocławku byli p.p. [Antoni] Piasecki, [Wacław] Werner, [-] Zieliński, [Aleksander] Miciński, [-] Linde i [-] Strzębkowski. Myśl zorganizowania Towarzystwa Rzem. [ieślniczego] istniała już w umysłach założycieli od roku 1901. Był to jednak tylko słaby płomyk, gaszony przez czujne oko władz rosyjskich. Dlatego też pierwsze zebrania organizacyjne miały charakter ściśle konspiracyjny i odbywały się w mieszkaniach prywatnych. Poszczególni organizatorzy zbierali informacje w urzędach , celem dowiedzenia się, jak postępować i co czynić, aby uzyskać legalizacje władz. Na zewnątrz Tow.[arzystwo] miało być zrzeszeniem rzemieślników i drobnych przemysłowców o charakterze ściśle fachowym, w istocie jednak placówką narodową, kuźnia polskiego rzemiosła. Przez kilka lat, bo aż do 1905 zebrania [organizatorzy] odbywają prywatnie, praca organizacyjna postępuje jednak naprzód. Wydatna pomoc w tym kierunku daje Ks. [Józef] Mańkiewicz, organizując dla rzemieślników w katedrze nabożeństwo, w czasie którego wygłasza okolicznościowe przemówienia, zachęcając do zrzeszania się. Po kilkunastu zebraniach organizacyjnych, na które organizatorzy otrzymali wreszcie od miejscowego policmajstra pozwolenie, postanowiono utworzyć patronat, a na patrona zaproszono Ks. Józefa Mańkiewicza, biorąc pod uwagę jego pracę społeczną. W r. 1904 powstaje projekt zdobycia własnego lokalu, ponieważ coraz większa ilość członków nie może pomieścić się w prywatnym mieszkaniu, W tym celu wydzierżawiono lokal po destylarni [Aleksandra] Kwiatkowskiego przy ul. Gęsiej Nr 13, w którym to lokalu poczyniono odpowiednie przeróbki, stosownie do potrzeb Tow.[arzystwa]. W r. 1905 wybuchła rewolucja, a w jej ogniu ogrzani organizatorzy, postanawiają jawnie otworzyć Towarzystwo, korzystając z chwilowego wolnościowego prądu 19 marca 1905 r. w lokalu Wioślarzy przy ul. Tumskiej odbywa się pierwsze walne zebrani, na którym zostaje wybrany pierwszy Zarząd. W skład tegoż weszli: Wincenty Bojańczyk, Ks. [Józef] Mańkiewicz, Ks. [Roman] Kossowski, [Aleksander] Miciński, [Józef] Moszczyński, [Stefan] Baurski, [-] Zieliński, [Konstanty] Wisniewski i [Antoni] Piasecki. Prezesem wybrany został Wincenty Bojańczyk, 12 listopada 1905 zostaje zalegalizowana ustawa, którą redagował adwokat [Bolesław] Domaszewicz, a dopełnił Zarząd. Świeżo założone Tow. [arzystwo] Rzemieślnicze było trzecią z rzędu placówką społeczna, gdyż do roku 1905 istniały tylko Straż Ogniowa i Tow. [arzystwo] Wioślarskie. Po oficjalnym otwarciu Tow.[arzystwa], organizacja tegoż stale postępuje naprzód, ilość członków wzrasta, tak, że w końcu 1905 r. Tow.[arzystwo] liczy członków 150.
Rok 1906 - 1914
W roku 1906 majątek, w którym Tow.[arzystwo] odnajmowało lokal, został wystawiony na licytacje, w drodze której zostaje nabyty przez p. Wincentego Bojańczyka za cenę 5000 rb. na własność Tow.[arzystwa]. W roku 1907 postanowiono rozpocząć na pustym placu budowę dużej sali, co uskuteczniono przez przeciąg dwóch lat. W tym czasie prezesem zostaje p. Antoni Piasecki. Od momentu pobudowania dużej sali Towarzystwo rozpoczyna bujny okres swej działalności, obfity w czyny i różnorodne akcję. Przede wszystkim majac na uwadze dobro zrzeszonego rzemieślnika, zostaje założona przy Tow.[arzystwie] Kasa Wzajemnej Pomocy Rzem.[ieślniczej] z inicjatywy członków Towarzystwa: Wojciechowskiego Fr.[anciszka], Brzechwy Wł.[adysława], Domaszewicza Bo.[lesława]. Kasa ta na wypadek choroby lub śmierci członka oddaje stowarzyszonemu ogromne usługi w formie odpowiedniej zapomogi. W dziedzinie fachowej zorganizowano szkołę rysunkową i niedzielną dokształcającą, która miała na celu kształcenie młodzieży w kierunku zawodowym. Założycielem szkoły Rysunkowej byli p.p. H.[ugo] Mucham, inz. [Antoni Franciszek] Olszakowski, M.[ichał] Bojańczyk i [Józef] Mokrzyck. Z zakresu prac uczniów Szkoły Rysunkowej były urządzone wystawy w lokalu Tow.[arzystwa]. Jednocześnie specjalnie powołana do życia Komisja fachowo-odczytowa uświadomienia zrzeszonych członków w dziedzinie najistotniejszych i żywo ich obchodzących zagadnień fachowych. Prócz tego Tow.[arzystwo] pozostaje w ścisłym kontakcie z organizacjami ściśle zawodowymi, a mianowicie cechami i wspólnie z mini stoi na straży obrony interesów rzemiosła i drobnego przemysłu polskiego. Lecz nie tylko sprawy zawodowe były uwzględnieniem w działalności Tow.[arzystwa]: podjęto na dużą skalę akcje kulturalno-oświatową, przez wygłaszanie uświadamiających odczytów, organizowanie wycieczek krajoznawczych, urządzanie koncertów, rautów, przedstawień teatralnych itp. Zostaje założona Sekcja Dramatyczna , która w historii Tow.[arzystwa] odegrała role bardzo zaszczytna. Jej staraniem wystawiono sztuki patriotyczne, która w czasie niewoli budziły z uśpienia ducha narodowego, przenosząc wyobraźnią słuchaczy w czasy niepodległego bytu i iskrząc wiarę w lepszą przyszłość Polski. Jedna z tych imprez o charakterze narodowym było wystawienie "Królowej Jadwigi". Kierowniczką Sekcji Dramatycznej była p. Michalska. Powstaje przy Tow.[arzystwie] chór śpiewaczy, który datuje swe powstanie na terenie Tow.[arzystwa] Rzem.[ięślniczego] , przechodzący w swej historii różne koleje losu i ulegając częstym przeobrażeniom, istnieje do dziś dnia, pielęgnując z umiłowaniem zdobycze kultury muzycznej. W r. 1910 prezesem zostaje p. Antoni Mirewicz. Celem rozwoju fizycznego młodzieży powstaje Sekcja Gimnastyczna, która w chwili powstania Tow.[arzystwa] Gimn.[astycznego] "Sokół" jako instytucji pokrewnej, o identycznych celach, zlewa się z nią w jedna całość. Do pracy oświatowo-kulturalnej zwerbowano wszystkie swe własne siły, a oprócz tego skooptowano duży zastęp pracowników z miejscowej inteligencji. W pracy swej nie zapomniano także o dziatwie szkolnej, dla której urządzono Jasełkę, choinkę itp. imprezy. W r. 1913 założono skład skór "Nadzieja". W roku 1914 prezesem zostaje Józef Mokrzycki. Od chwili ukończenia budowy dużej sali Tow.[arzystwo] Rzem.[ieślnicze] dawało w swym lokalu przytułek wszystkim organizacją społecznym; wszelka akcja, czy to filantropijna, czy też kulturalno-oświatowa znajdowała oparcie na gruncie Towarzystwa Rzem.[ieślniczego]. W momencie największego rozkwitu Tow.[arzystwa] następuje fakt który przerywa dotychczasowy bieg życia Tow.[arzystwa] i skieruje historię tegoż na nowe tory. W sierpniu 1914 wybucha wojna europejska. W pierwszych dniach po jej wypowiedzeniu wojska rosyjskie opuszczają miasto, ustępując zbliżającej się armii niemieckiej. Lokal Towarzystwa zostaje zajęty przez wojska niemieckie, które kwaterują w nim przez rok czasu, uniemożliwiając T-wu [Towarzystwu] wszelka działalność.
Rok 1915 - 1917
Kiedy wreszcie w r. 1915 lokal został opróżniony, trudno było nadać T-wu [Towarzystwu] dawniejszy impuls, wobec warunków wytworzonych przez wojnę, a w szczególności wobec strat, na jakie naraził Tow.[arzystwo] postój wojsk niemieckich w lokalu. Wyłoniony został specjalny komitet do załatwienia spraw Towarzystwa i ponownego tegoż zorganizowania. Mimo energicznych starań odszkodowań żadnych nie otrzymano, a dawne nieuregulowane zobowiązania zmusiły Zarząd do przykrego, ale ostatecznego kroku, a mianowicie sprzedaży majątku (Polonii) Tow.[arzystwu] Dobroczynności. Prezesem w tym czasie wybrany został p. Tadeusz Gutowski. Towarzystwo znów wróciło do starego, skromnego lokalu, składającego się zaledwie z dwóch pokojów. I znów, choć w wolniejszym tempie, rozpoczyna się praca około pobudzenia do życia czynników, które w okresie przedwojennym stanowiły istotę Tow.[arzystwa]. Następuje wznowienie szkoły rysunkowej i niedzielnej, wznowieniu chóru i sekcji gimnastycznej. I znów stanął rzemieślnik wspólnie z inteligentem celem podjęcia akcji oświatowej wśród zrzeszonej braci, stanęli niezrażeni trudnościami i warunkami, jakie wytworzyła wojna. W r. 1916 organizacje cechowe obchodzą 100-letnią rocznicę założenia cechów i uroczystość wznowienia ich polskiego charakteru. Coraz bardziej poczęto się krzątać, lecz nader szczupły lokal nie pozwalał na należyty rozwój Tow.[arzystwa]. To też w r. 1917 wynajęto lokal, składający sie z 4-ech pokojów na Starym Rynku w domu p. Górnikiewicza. I znów rozpoczęła się praca około urządzenia nowego lokalu.
Rok 1918 - 1925
Od r. 1918 tj. od chwili odzyskania niepodległości Państwa Polskiego, Tow.[arzystwo] Rzem.[ieślnicze] bierze udział we wszystkich przejawach życia narodowego i społecznego. Rozpoczyna się praca organizacyjna na zew Centralnego Tow.[arzystwa] Rzem.[ieślniczego] w Warszawie. Przedstawiciele Towarzystwa biorą udział w zjazdach rzemieślniczych, zawiązują sie kontakty ze stolicą, celem udoskonalenia swej organizacji. Dowodem żywotności Tow.[arzystwa] jest jego praca w akcji wyborczej do Rady Miejskiej, uwieńczona przejściem trzech radnych z ławy Towarzystwa, a mianowicie : [Stanisława] Mirewicza, [T] Gutowskiego, i [Leona] Opoczyńskiego. Taki sam czynny udział bierze Towarzystwo przy wyborach do pierwszego ustawodawczego Sejmu, a jednym z posłów zostaje członek Tow.[arzystwa] Ignacy Postolski. W r. 1919 zostaje ufundowany sztandar Tow.[arzystwa]. a prezesem w tymże roku zostaje p. Jan Klabecki. W r. 1920 zostaje zorganizowana przez władze polskie nowa ustawa, ponieważ stara zaginęła w okresie wojny. Kiedy w r. 1920 grozi Polsce niebezpieczeństwo ze strony wkraczającej w granice państwa armii bolszewickiej , Tow.[arzystwo] staje na posterunku. Członkowie Tow.[arzystwa] gremialnie powiększają szeregi Straży Obywatelskiej, a młodzież rzemieślnicza wkłada mundur ochotniczy. Swój udział w akcji obronnej zadokumentowało Tow.[arzystwo] bohatersko przelana krwią członka swego ś. p. Wapniarskiego, który zginął na wzgórzach Szpetalskich w obronie Włocławka. prócz tego w czasie inwazji w lokalu Tow.[arzystwa] pracują rzemieślnicy nad dostawą dla armii. W czasach ciężkich dla rzemiosła zostaje założona hurtownia opałowa oraz Kooperatywa Spoż[wcza], które to placówki maja na celu pomoc zrzeszonym rzemieślnikom. W r. 1921 ufundowano votum do kościoła parafialnego dla M.[atki] B.[oskiej] Cz.[ęstochowskiej].
Rok 1925 - 1930
Nowy okres w historii Towarzystwa rozpoczęty w dniu 18 października 1925 r. przejściem do nowego lokalu przy ul. Kościuszki [nr] 6 zapoczątkowany został powiększeniem się liczby członków, których obecnie jest 315 osób, oraz ożywieniem życia towarzyskiego i kulturalnego przez urządzenia nie obliczanych na zysk zabaw tanecznych, odczytów, choinek dla dzieci członków Towarzystwa, przez zorganizowanie wycieczki zbiorowej na Powszechna wystawę Krajową w Poznaniu. Towarzystwo posiadało własna bibliotekę, czytelnie pism periodycznych i fachowych. Akcja społeczna wyraża się przez utrzymywanie własnym kosztem jednego chrześniaka w ochronce na Grzywnie. Opłacana jest stała składka na stancje Opieki nad Matka i dzieckiem. Towarzystwo przejmowało udział w Zjazdach rzemieślniczych w Poznaniu i Warszawie oraz w Wyborach do Rady Miasta m.[iasta] Włocławka, w której interesy rzemiosła maja mają swych rzeczników w osobach p.p. [Henryka] Chybalskiego, [Antoniego] Lewandowskiego, [Stanisława] Mirewicza, [-] Rzadkowolskiego i [Ludwika] Makowskiego. Obrona rzemiosła w Komisji Szacunkowej do wymiaru podatku dochodowego obrotowego jest ciągła troską Zarządu. Zrzeszeni w Cechach rzemieślnicy otrzymują bezpłatny lokal na zebrania, gdzie mieszczą się również sztandary i akta cechowe. Z chwilą wejścia w życie nowej ustawy Przemysłowej udzielony został lokal na prowadzenie biura dla rejestracji rzemieślników pow.[iatu] włocławskiego] i na pomieszczenia biura Komitetu Wyborczego do Izby Rzemieślniczej, przy czym Towarzystwo udzieliło pożyczkę bez procentową. Wynikiem przeprowadzonej pertraktacji na Prezydenta Izby zostaje wybrany Radca Izby z Włocławka. Przyjęciem udziału w uroczystościach 40-lecia istnienia "Lutni" i poświęcenia sztandaru, oraz poświecenia lokalu i sztandaru "Sokoła". Towarzystwo daje dowody, że stoi na stanowisku Narodowym. Jako placówka Chrześcijańska Towarzystwo przyjmuje udział w religijnej uroczystości pogrzebu J.E. Ks. Biskupa [Władysława Pawła] Krynickiego i w Ingresie J.E. Ks. Biskupa [Karola Mieczysława] Radońskiego, obecnego najdostojniejszego Pasterza Diecezji Kujawsko-Kaliskiej. Wysiłki Zarządu pod kierownictwem Prezesa p. [Stanisława] Mirewicza od 1922 do 1928 r. i Prezesa p. [Antoniego] Lewandowskiego od 1928 do 1929 dają dowód starań pod względem powiększenia inwentarza ruchomego, przedstawiającego obecnie wartość kilku tysięcy złotych, a powiększonego stale przez obecny Zarząd. Prowadzenie stałego Sekretariatu z udzielaniem porad i pisania podań członkom Towarzystwa za minimalną odpłat, jest troską obecnego Zarządu Towarzystwa, który reprezentowany jest od stycznia 1930 roku w osobach: Prezes p. [H] Chybalskiego, p. [-] Czupryniaka, buchaltera i skarbnika p. [-] Ryszewskiego, gospodarza p.p. [Piotra] Mańkowskiego i [Ignacego] Postolskiego [?T?] i członków Zarządu p.p. [Władysława] Oźminkowskiego, [Leona] Opoczyńskiego, i [Wincentego] Bojańczyka. Przypadająca w dniu 18 października rocznica 25-lecia istnienia Towarzystwa z powodu wyborów do Sejmu i Senatu została odłożona do dnia Świętego Józefa Patrona rzemiosła. Zapoczątkowany przez Zarząd Towarzystwa protest przeciwko zakusom niemieckim na ziemie polskie w 1929 r. przez żądanie rewizji traktatu wersalskiego, zgromadził całą ludność Włocławka, dając dowód jedności i siły w sprawach Ojczyzny. Zrzeszeni w Towarzystwie i Cechach członkowie pod przewodnictwem Prezesa p. [H] Chybalskiego przyjęli gremialny udział w manifestacji przeciwko wystąpieniom w 1930 r. Ministra Rzeszy Niemieckiej [Gottfrieda Reinholda] Trewiranusa i "Cudu nad Wisłą" obchodzonego uroczyście w dniu 15 sierpnia 1930 r. Z dniem 18 października 1930 r. Chrześcijańskie Towarzystwo Rzemieślników i Przemysłowców Polskich we Włocławku rozpoczęło drugie 25-lecie swej pracy dla chwały religii i Ojczyzny i dobra chrześcijańskiego.
Lista Członków Towarzystwa Rzemieślników i Przemysłowców w[e] Włocławku [1912]
Numer bieżący |
Nazwisko i imię |
|
Numer bieżący |
Nazwisko i imię |
1 |
Ambroziewicz Mieczysław |
|
93 |
Leszczyński Stanisław |
2 |
Augsburg Samuael |
|
94 |
Lędziński Michał |
3 |
Adamski Piotr |
|
95 |
Lemański Wincenty |
4 |
Aktabowski Feliks |
|
96 |
Łapiński Władysław |
5 |
Adamski Feliks |
|
97 |
Mańkowski Piotr |
6 |
Baurski Stefan |
|
98 |
Michalczak Franciszek |
7 |
Bejcher Franciszek |
|
99 |
Michalski Jan |
8 |
Bejgrowicz Maksymilian |
|
100 |
Milewicz Antoni |
9 |
Białkowski Antoni |
|
101 |
Mokrzycki Józef |
10 |
Bojańczyk Wincenty |
|
102 |
Motyliński Władysław |
11 |
Bojańczyk Jerzy |
|
103 |
Morawski Władysław |
12 |
Bojańczyk Michał |
|
104 |
Mrożewski Bernard |
13 |
Borkowski Władysław |
|
105 |
Marchlewski Władysław |
14 |
Brzechwa Władysław |
|
106 |
Matejas Feliks |
15 |
Bykowski Lucjan |
|
107 |
Mikulski Franciszek |
16 |
Bieganowski Władysław |
|
108 |
Musiałkiewicz Edward |
17 |
Brede Ferdynand |
|
109 |
Michalski Nicefor |
18 |
Borys Piotr |
|
110 |
Mleczarski [G] |
19 |
Białkowski Zygmunt |
|
111 |
Mańkowski Jan |
20 |
Biegalski Antoni |
|
112 |
Miller Jan |
21 |
Bauer Eryk |
|
113 |
Miller Julian |
22 |
Boniecki Adam |
|
114 |
Motyliński Karol |
23 |
Borzęcki Ludwik |
|
115 |
Marcinkowski Józef |
24 |
Bromont Edward |
|
116 |
Niewiński Stanisław |
25 |
Buczkowski Jan |
|
117 |
Olszewski Leonard |
26 |
Bombowski Teofil |
|
118 |
Opoczyński Leon |
27 |
Buczkowski Kazimierz |
|
119 |
Oźminkowski Władysław |
28 |
Białkowski Stefan |
|
120 |
Piasecki Antoni |
29 |
Bromirski Zdzisław |
|
121 |
Piotrowski Stefan |
30 |
Ciechórski Ignacy |
|
122 |
Postolski Ignacy |
31 |
Dąbrowski Jan |
|
123 |
Paradowski Walenty |
32 |
Dąbrowski Józef |
|
124 |
Piotrowski Piotr |
33 |
Dobrzański Dionizy |
|
125 |
Piotrowski Jan |
34 |
Domnicki Otton |
|
126 |
Podolski Kazimierz |
35 |
Długołęcki Władysław |
|
127 |
Pinkowski |
36 |
Drozdrzewski Jan |
|
128 |
(Brak wpisu w orginale) |
37 |
Eska Zygmunt |
|
129 |
Perkowski Adolf |
38 |
Fidler Herman |
|
130 |
Radomski Andrzej |
39 |
Freitag Leon |
|
131 |
Rokicki Wacław |
40 |
Fabirkiewicz Teodor |
|
132 |
Rosiński Stefan |
41 |
Górecki Leon |
|
133 |
Rembieliński Kazimierz |
42 |
Grabowski Michał |
|
134 |
Rokicki Kazimierz |
43 |
Grąbczewski Aleksander |
|
135 |
Rudkowski Aleksander |
44 |
Ks. Gruchalski Stanisław |
|
136 |
Rafalski Stefan |
45 |
Gutowski Marian |
|
137 |
Stachórski jan |
46 |
Gutowski Tadeusz |
|
138 |
Stańczak Roch |
47 |
Grąbczewski Franciszek |
|
139 |
Syrowski Edward |
48 |
Goździewicz Roman |
|
140 |
Szałkowski Antoni |
49 |
Górnikiewicz Aleksy |
|
141 |
Szelęgowski Wacław |
50 |
Gólczyński Józef |
|
142 |
Ślifirski Kazimierz |
51 |
Gruppe Rudolf |
|
143 |
Skrobecki Jan |
52 |
Hamburger Robert |
|
144 |
Sztejner Bolesław |
53 |
Hanke Oskar |
|
145 |
Szymański Konstanty |
54 |
Hennel Rudolf |
|
146 |
Szałek Stanisław |
55 |
Hordyński Franciszek |
|
147 |
Szczepański Franciszek |
56 |
Hermanowski Adam |
|
148 |
Ślifirski Roman |
57 |
Hanuszkiewicz Leon |
|
149 |
Sadowski Stanisław |
58 |
Hermanowski Karol |
|
150 |
Świdkiewicz Ignacy |
59 |
Jaźwiecki Jan |
|
151 |
Staszewski Jan |
60 |
Jędrzejak Ignacy |
|
152 |
Sypniewski Józef |
61 |
Jasiński Bolesław |
|
153 |
Szporny Leon |
62 |
Jabłoński Antoni |
|
154 |
Szwankowski Wiktor |
63 |
Janusiewicz Franciszek |
|
155 |
Szczepański Franciszek |
64 |
Jasiński Henryk |
|
156 |
Szulc Seweryn |
65 |
Kaftański Tadeusz |
|
157 |
Mitzner Wincenty |
66 |
Karłowski Antoni |
|
158 |
Turkowski Antoni |
67 |
Kłódkowski Wacław |
|
159 |
Trzciński Adam |
68 |
Kościelski Kacper |
|
160 |
Truszkowski Antoni |
69 |
Ks. Kossowski Roman |
|
161 |
Trojanowski Adam |
70 |
Kozłowski Józef |
|
162 |
Walter Rudolf |
71 |
Kreutz Jakób |
|
163 |
Wasilewicz Ignacy |
72 |
Kwiatkowski Jan |
|
164 |
Wendołowski Ludwik |
73 |
Kwitliński Stefan |
|
165 |
Wiliński Wacław |
74 |
Kosiński Józef |
|
166 |
Wiśniewski Konstanty |
75 |
Konecki Piotr |
|
167 |
Wasilewski Eugeniusz |
76 |
Kozłowski Wojciech |
|
168 |
Woźnicki Feliks |
77 |
Kaczowski Wojciech |
|
169 |
Wilczyński Stanisław |
78 |
Kowalski Ludwik |
|
170 |
Wesołowski Stefan |
79 |
Krupiński Franciszek |
|
171 |
Wojciechowski Eugeniusz |
80 |
Kowalewicz Leonard |
|
172 |
Werner Wacław |
81 |
Kott Józef |
|
173 |
Wendołowski Adam |
82 |
Kulka Mieczysław |
|
174 |
Wieża Adolf |
83 |
Kulka Mieczysław |
|
175 |
Woźnicki Aleksander |
84 |
Koralewski Józef |
|
176 |
Wiśniewski Józef |
85 |
Kowalski Antoni |
|
177 |
Zalewski Stanisław |
86 |
Kobendza Roman |
|
178 |
Zalesski Józef |
87 |
Kowalewski Przemysław |
|
179 |
Ziólkowski Wincenty |
88 |
Kuczkowski Stanisław |
|
180 |
Ks. Żak Jan Stanisław |
89 |
Kościelski Kazimierz |
|
181 |
Mirkowski Jan |
90 |
Lachowicz Władysław |
|
182 |
Ziółkowski Mieczysław |
91 |
Lebiedziński Stanisław |
|
183 |
Żeczkowski Franciszek |
92 |
Lewandowski Antoni |
|
|
|
űRÓDŁA : Skład Zarządu [Chrześcijańskiego] Towarzystwa Rzemieślników i Przemysłowców Polskich [w:] Kalendarz Kujawianin 1918, s. 77. Ks. Rulka K., Mańkiewicz Józef (1876-1940), ksiądz, wychowanek Seminarium Duchownego we Włocławku, działacz społeczny, założyciel chrześcijańskich stowarzyszeń robotniczych i rzemieślniczych we Włocławku, [w:] Włocławski Słownik Biograficzny T. 4. Włocławek 2006, s. 96-98. Sobczak R., Ziółkowski B., Materiały űródłowe do Dziejów Chrześcijańskiego Towarzystwa Rzemieślników i Przemysłowców Polskich we Włocławku, [w:] Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie T-22. Włocławek 2007, s. 129-139. Cieślak M., Historia i Działalność Chrześcijańskiego Towarzystwa Rzemieślników i Przemysłowców Polskich we Włocławku w Latach 1905-1935 [w:] Rocznik Muzealny T. 12, Włocławek 2008, s. 167-187.
|